Prawo rzymskie
i tradycja romanistyczna

Egzamin

• Egzamin z przedmiotu prawo rzymskie i tradycja romanistyczna zdawać można ustnie, albo w postaci pismnego egzaminu z książką. Zdający, zapisując się na termin sami wybierają formę egzaminu (oraz osobę egzaminująca).

• Egzamin z książką:

  • Kampus:  przygotowanie do egzaminu z książką 

  • model egzaminu z książką

  • model kolokwium semestralnego

    • Egzamin z książką składa się z

    • 1/ źródła/źródeł do sterowanej interpretacji (pytania naprowadzające)

    • 2/ kazusu wykorzystującego wiadomości ze źródła oraz z innych działów prawa

    • 3/ tekstów tradycji prawnej i pytań o ich interpretację, ocenę, kwestię związku lub nie z prawem rzymskim (do tej części w zasadzie nie trzeba się specjalnie przygotowywać, zakładamy, ż sama lektura tekstów pozwoli nanie  zadowalająco odpowiedzieć.

    • Egzamin trwa 120 minut. Wolno korzystać ze wszelkich notatek, prezentacji, podręczników i innych materiałów.

• Egzamin ustny zdawany u mnie

  • zadaję trzy pytania, jedno dotyczy omówienia źródła z zestawu. W przypadku każdego pytania osoba zdająca może pociągnąć wypowiedź poza ścisło rzymski kontekst, przedstawiając dalsze dzieje konstrukcji, nawiązania do niej, albo po prostu ocenić jej sensowność, praktyczność, czy wskazać na przyczyni wykształcenia się.

  • zestaw tekstów źródłowych omawianych na wykładzie (i do egzaminu) (wersja 2.0, z preparacjami)

  • Egzamin trwa około godziny. Zdający otrzymają zaproszenie na konkretną porę w wybranym przez siebie zapisami dniu.

I. Prawo rzymskie jako idea. Tradycje romanistyczne w Europie od Rzymu po współczesność.

Lektury: Inst. I, XI; U podstaw: I 8

• Romanesimo

• Od ius civile po kodyfikację Justyniana; wstęp o przydatności prawa rzymskiego.

• Prawo rzymskie na nowo odkryte (i bizantyjskie kontynuacje).

• Uniwersytety i praktyczne stosowanie: glosatorzy, komentatorzy (konsyliatorzy).

• Rzym między Italią, Francją i Rzeszą Niemiecką. Czasy nowożytne, ku kodyfikacjom.

• Rzeczpospolita Obojga Narodów i Polska porozbiorowa.

• Prawo rzymskie jako fundament prawa wspólnej Europy

ius est ars boni et aequi (D. 1.1.1, Celsus, apud Ulpianum, 1 institutionum) – prawo jest umiejętnością stosowania tego co dobre i słuszne

iustitia est constans et perpetua voluntas ius suum cuique tribuere (D. 1.1.10 pr. – Ulpian, z ks. reguł) – Sprawiedliwość jest stałą i wieczną wolą oddania każdemu jego prawa

Iuris praecepta sunt haec: honeste vivere, alterum non laedere, suum cuique tribuere. (D. 1.1.10.1 – Ulpian, z ks. reguł) – Zasady prawa są takie: żyć uczciwie, drugiego/drugiej nie krzywdzić, oddać każdej, co jej. 

lex specialis derogat legi generali – przepis szczególny uchyla przepis ogólny.

audiatur et altera pars – należy wysłuchać i drugiej strony

nullum crimen sine lege/nulla poena sine lege  – nie ma przestępstwa bez ustawy/nie ma ma kary bez ustawy

wyklad01-2024-prezentacja    wykład01-2024-nagranie

II. Prawo i jego źródła. Rzymskie definicje prawa. Źródła prawa – wstęp historyczny

Lektury: Inst. I, II §4–6, III § 8–9, X §44;  U podstaw I 1–3, II 2.2; Principles III

Lex XII Tabularum – wyd. M./J. Zabłoccy, Ustawa XII.word  Ustawa XII.pdf

• Co to jest prawo? Kiedy i jak powstaje? Warunki powstawania prawa.

• Źródła prawa a źródła poznania prawa.

• Czynniki kształtujące prawo we wczesnych społecznościach. Między religią, magią a zwyczajem: antropologia wczesnego prawa.

• Historia źródeł prawa rzymskiego – periodyzacja.

• Historia źródeł: czasy najdawniejsze, fas – mos – ius. Król. Auctoritas.

• Depozyt prawnotwórczości. Ustawy i plebiscyty republikańskie i zgromadzenia ludowe/zgromadzenia plebsu.

•  Lex XII Tabularum – kontekst historyczny i porównawczy. 

omnis definitio in iure civili periculosa est, parum est enim ut subverti non potest, D. L 17.202 – Iavolenus, z 2 ks. listów – wszelka definicja w prawie cywilnym jest niebezpieczna, rzadko bowiem nie można jej obalić.

lex retro non agit – prawo nie działa wstecz

wyklad02-2024 wykład02-2024-nagranie

III. Prawo i jego źródła. Historia źródeł prawa rzymskiego II: Ustawa XII Tablic i jej interpretacja. Jurysprudencja 

Lektury: Inst. III § 10–13, X § 45; U podstaw I 4–7, II 2.2

• Ustawa XII Tablic. Celowość spisania prawa. Funkcja kodyfikacji. Treść ustawy.

  • • Proces legisakcyjny: wprowadzenie.

• Pontyfikowie i ich rola w tworzeniu i interpretacji prawa. Wczesne prawo między magią, a religią. Transformacja rytuałów.

• Jurysprudencja od pontyfików po prefeków praetorio;

• Iuris prudentia est divinarum atque humanarum rerum notitia, iusti atque iniusti scientia (D. 1.1.10.2 – Ulpian, z ks. reguł) –  Nauka prawa to znajomość spraw boskich i ludzkich, wiedza o tym co sprawiedliwe i niesprawiedliwe.

• lex posterior derogat legi priori – prawo późniejsze uchyla wcześniejsze

wykład03_2024  wyklad03_2024_nagranie

IV. Prawo i jego źródła. Historia źródeł prawa rzymskiego III: Jurysdykcja. Prawo cesarskie, czasy poklasyczne; Justynian i prawo rzymskie od wieków średnich.

Lektury: Inst. III § 10–13, X § 45; U podstaw I 4–7, II 2.2

• Edykt i proces formułkowy: iurisdictio i ius honorarium.

• Jak aequitas zmienia prawo (na przykładzie metus oraz własności bonitarnej).

• Urzędnicy a tworzenie prawa.

• Konstytucje cesarskie i proces kognicyjny; senatusconsulta.

• Podsumowanie: Prawo rzymskie jako prawo tworzone przez ekspertów.

• Prawo poklasyczne: problemy z rozrośnięciem się źródeł prawa: uproszczenia, wyciągi, kodyfikacje.

• Prawo justyniańskie: kodyfikacja (cel, metody, skutki)

• Co po prawie justyniańskim? (Ekskurs: uniwersytet w Aleksandrii)

wykład04_2024  wyklad04_2024nagranie

V. Osoba jako podmiot prawa. Nawiązywanie stosunków prawnych

Lektury: Inst. II §7 | IV; U podstaw II 1 |III 1; Principles III, IV

• Pojęcie osoby

• Fizyczność osoby i czynniki określające jej status

• Ekskurs: namiastki osób prawnych i późniejszy rozwój koncepcji.

• Zdarzenia i czynności prawne: wprowadzenie.

• nasciturus pro iam nato habetur, quotiens de commodis eius agitur (ad D. 1.5.7) – ilekroć toczy się postępowanie co do korzyści mającego się urodzić, uważa go się za już urodzonego

• Wolni – niewolni.

  • Stan niewolnictwa; Wyzwolenia formalne i nieformalne; Latyni Juniańscy

• Obywatele i nieobywatele. Stosowanie prawa

• Autonomiczni i podlegli.

• Pater familias jako piastun władzy (zdolność majątkowa/prawna).

wykład05-2024     nagranie—wykładu05.1/2024

Lektury: Inst. IV § 15 | V § 18; U podstaw III 1 | 2.

• Pater familias jako piastun władzy (zdolność majątkowa/prawna).

• Patria potestas: nabycie i utrata

  • Ekskurs: domniemania i ich znaczenia. Paremia mater semper certa est : współczesne implikacje

  • nabycie patria potestas w drodze prawnej (adrogatio, adoptio, legitimatio).

• ograniczenia: od władzy ojca po prawa dziecka w kontekście historycznym

  • (nie)realność ius vitae ac necis

  • znaczenie trzykrotnej sprzedaży syna

  • inne ograniczenia: małżeństwo dziecka pod władzą, prawa matki.

  • Ekskurs: ochrona ciąży w starożytnym Rzymie (chronione prawo ojca).

• mater semper certa est, pater vero is est, quem nuptiae demonstrant (D. II 4.5) – matka zawsze jest pewna, ojcem dziecka jest mąż matki

• ei incubit probatio qui dicit non qui negat – tego obciąża ciężar dowodu, kto twierdzi, a nie kto zaprzecza

 nagranie_wykładu 5.2.2024   (bez dzwięku)  nagranie wykład 5.2/2023 

nagranie wykładu 5.3/2023 

VI.–VII. Osoba jako podmiot prawa. Nawiązywanie stosunków prawnych

Lektury: Inst. IV § 15| V §§ 19, 20; U podstaw  II 1| III 1 | 2.3

• Możność korzystania z praw: wprowadzenie

• Pozycja prawna kobiet: nietypowość Rzymu i czasy późniejszych ograniczeń

• Osoby niesamodzielne  w obrocie (niepełnoletni i minorzy): tutela i kuratela.

• ignorantia iuris nocet, ignorantia facti non nocet (ad D. XXII 6.9 pr.) – nieznajomość prawa szkodzi, nieznajomość faktów nie szkodzi

 wykład06-2024 nagranie wykład06.2.2023 i 7.1.2023   wykład06.2021 (całośc)

• Reprezentacja i zastępstwo w prawie rzymskim: rola podwładnych (alieni iuris i niewolników).

  • Udział w obrocie osób pod władzą: actiones adiecticiae qualitatis

  • Ekskurs: Odpowiedzialność za delikty podwładnych (noxa).

• Podsumowanie: zdolność prawna i jej ograniczenia; zdolność do czynności prawnych i jej ograniczenia.

• Elementy teorii czynności prawnej II. Podziały czynności. Elementy czynności. Wady oświadczenia woli.

• Quod ab initio est vitiosum, non potest tractu temporis convalescere. – to, co wadliwe od początku, nie może być uzdrowione przez upływ czasu (D. L 17.29 (Paulus z ks. 8 komentarza do prac Sabinusa)

wykład07-2024   nagranie wyklad07/2021

VIII. Małżeństwo: cel i znaczenie instytucji.

Lektury: Inst. V § 17 | U podstaw  III 2.2 | Principles  X

• Cele małżeństwa

• Antropologia małżeństwa: formy małżeństwa w pierwszych społecznościach.

• Małżeństwo a pozycja prawna i społeczna kobiet.

• Małżeństwo rzymskie: cel i atypowa konstrukcja prawna na tle innych praw

• Zdolność małżeńska: conubium a kanoniczne-cywilistyczne przeszkody małżeńskie.

• Od nierozwiązywalności po pełną wolność małżeńską. Affectio maritalis i nieformalność. Od nieformalnego rozwodu po justyniańskie ograniczenia.

• Beneficjenci wolności małżeńskiej w Rzymie.

• Posag: zasady podstawowe, reguły zwrotu.

• Czasy późniejsze: przez kanoniczną małżeństwa kanonicznego po sekularyzację małżeństwa; modele świeckie i wyznaniowe.

• Nowoczesność: związek między osobami prywatnymi, czy instytucja społeczna?

  • Nuptias enim non concubitus, sed consensus facit  – Małżeństwo tworzy bowiem zgoda, a nie faktyczne pożycie (D. XXIV 1.32.13 = L 17.30, Ulpianus libro 35/6? ad Sabinum ).

  • libera matrimonia esse antiquitus placuit – Spodobało się z dawna, że małżeństwa są wolne (cesarz Aleksander do Menophila – CJ. 8.38.2)

wykład8-2024  nagranie wykład8/2024

IX. Własność – wprowadzenie

Lektury: Inst. VI | VII § 23 | § 25 |  U podstaw V 1| 2.1 |3.1–3 | Stein&Shand, Property | Rozwadowski, Definicje własności | Kupiszewski, Rozważania o własności rzymskiej

• Władztwo nad rzeczami. Władztwo faktyczne a prawne, posiadanie.

• Problemy z definicją (i granicami prawa własności): prawa właściciela: do Rzymu po kodyfikacje.

• Przedmiot prawa własności: rzecz i jej podziały.

• Typy własności – wstęp

• • male enim nostro iure uti non debemus (G. I 53) – nie powinniśmy bowiem źle korzystać z naszego prawa

  • nullus videtur dolo facere, qui suo iure utitur (D. L 17.55, Gaius) – nie działa podstępnie ten, kto korzysta ze swego prawa

  • genus perire non censetur (glossa ad CJ. VIII 37[38].8) – nie uważa się, by gatunek mógł zginąć.

wykład09-2024 nagranie wykład 10/2024 (z prezentacją, z roku poprzedniego: wykład09/2023)

X. Władanie rzeczami – ochrona. 

Lektury: Inst. VI | VII § 23 | § 25 |  U podstaw V 1| 2.1 |3.1–3

• Między rei vindicatio a actio Publiciana – typy własności w prawie rzymskim.

• Ochrona władania rzeczami: Proces legisakcyjny/Formułkowy (powtórzenie): struktura skargi

• Posiadanie i jego ochrona. Interdykty posesoryjne i mechanizm ich działania..

• Właściciel kwirytalny a właściciel bonitarny – aequitas ponad ius civile.

• Instytucje procesowe: Znaczenie klauzuli restytutoryjnej.  Condemnatio pecuniaria a ius iurandum in iure.

• Inne sposoby ochrony władztwa, actio negatoria, ochrona wynikająca ze stosunków sąsiedzkich – operis novi nuntiatio, cautio damni infecti.

• Własność podzielona w wiekach średnich i później. Ownership in equity/ownership in law.  Trust

• ei incubit probatio qui dicit, non qui negat– dowód obciąża tego, kto twierdzi, a nie kto zaprzecza

• vim vi repellere licet – uchodzi odeprzeć siłę siłą (ad D. XLIII 16.1.27 [Ulpian])

• vim fieri veto – zakazuję, by siła była użyta

10wyklad2023     nagranie wykład10/2023

XI. Nabycie własności i nabycie posiadania I

Lektury: Inst. VII § 23–24 |  U podstaw V 2| 3.4 

• Sposoby nabycia własności. Nabycie posiadania. Pierwotność a pochodność nabycia. Między współczesną klasyfikacją, a prawem rzymskim

• Mancipatio a traditio: czynności abstrakcyjne vs. czynności kauzalne. Traditio w czasach późniejszych (Abstraktionsprinzip i Savigny’ego kontrakt rzeczowy).

• Zasiedzenie: cel instytucji. Przesłanki wykształcone w czasie.

• nemo plus iuris ad alium transferre potest quam ipse haberet– nikt nie może na drugiego przenieść więcej praw, niż sam by miał

11wyklad2024   nagranie wykład11/2024

XII. Nabycie własności i nabycie posiadania II

Lektury: Inst. VII § 23–24 |  U podstaw V 2| 3.4 

• Zawłaszczenie.

• Pożytki: pojęcie i zasady nabycia.

• Skarb

• Połączenie i przetworzenie: w poszukiwaniu reguły i jej uzasadnienia. Inne modele rozwiązania problemu.

• accessio cedit principali – przy połączeniu (własność) przypada (właścicielowi) rzeczy głównej.

• superficies solo cedit – (własność tego), co (trwale) połączone z gruntem, przypada (właścicielowi) gruntu.

12wyklad2024  nagranie wyklad12/2024

XIII. Prawa na rzeczy cudzej

Lektury: Inst. VII § 26 |  U podstaw V 4

• Iura in re aliena: Cechy podstawowe. Typy. Ochrona.

• Służebności. Ususfructus/Usus.

• Formy władania cudzymi gruntami: ius in agro vectigali/superficies. Prawo poklasyczne: emfitueza/ius perpetuum. W stronę średniowiecznej własności podzielonej, współczesne nawiązania i uzasadnienia.

• Rzeczowe umocnienie wierzytelności: geneza i funkcja zastawu (ręcznego i umownego).

• prior tempore, potior iure – kto pierwszy w czasie, lepszy w prawie (zastawu umownego).

• nemo iudex in propria causa (ad CJ. III 5.1) – nikt sędzią we własnej sprawie

13wyklad2024       nagranie wykład13/2024

XIV. Prawo spadkowe

Lektury: Inst. VIII  |  U podstaw IV 

• Sukcesja “naturalna” – a dziedziczenie testamentowe.

• Prawo archaiczne i system dziedziczenia wg ius civile. Krąg dziedziców domowych. Nabycie spadku.

• Od związania ku wolności testowania. Powrót ograniczeń i ich uzasadnienie (leges oraz edykt). Wykształcenie się pojęcia zachowku. Ekskurs: instytucja collationes jako mechanizm samoregulujący.

• Korekty prawa pretorskiego: bonorum possessio: cel wprowadzenia i geneza. Ochrona.

• Zbieg dziedziczenia pretorskiego i cywilnego. Bonorum possessio cum re & sine re.

• Justyniańska reforma dziedziczenia: kognacja jako podstawa, ograniczenie wolności testowania.

• Próba oceny i kontynuacje późniejsze (system zachowku i rezerwy, wolność testowania i ograniczenia).

• Podsumowanie: system sukcesji pomiędzy wolnością testowania, a interesem społecznym.

• Dziedziczenie testamentowe w szczególności: formalizm testamentu.

  1. • 1. • nemo pro parte testatus pro parte intestatus decedere potest 
(ad IJust. II 14 5): nikt nie może umrzeć, pozostawiając częściowo spadkobierców beztestamentowych, częściowo testamentowych

          • semel heres semper heres ( (ad D. XXVIII 5.89 (90), Gaius l.s. cas.)– kto raz ustanowiony jest dziedzicem, zawsze nim pozostaje

          •  ambulatoria enim est voluntas defuncti usque ad vitae supremum exitum (D. XXXIV 4.4, Ulpian, z ks. 33 do pism Sabinusa): wola zmarłego może się zmienić, aż po ostatnie tchnienie..

14wyklad2024 | nagranie wyklad14.1/2024 | nagraniewyklad14.2.2024

XV. Zobowiązania: Teoria ogólna

Lektury: Inst. IX §§ 34–36; 40–41 |  U podstaw VI 1–6; 12.1, 2, 6, 9

• Wstęp. Iura in rem/Iura in personam Współczesna i rzymska definicja zobowiązania. Geneza prawa zobowiązań między długiem, a odpowiedzialnością zań.

• Zobowiązania naturalne/cywilne i pretorskie. Obligatio = Actio?

• Źródła i Podziały zobowiązań: Gaius – Justynian, współczesne nawiązania i problemy z binomicznością podziału kontrakty/delikty (system kontynentalny a common law).

• Wymogi dotyczące świadczenia.

  • określność

  • wycenialność w pieniądzu

  • Zasada Impossibilium nulla obligatio est (możliwość faktyczna, prawna i moralna)

  • Nemo alteri stipulari potest – uzasadnienie i próba przełamania zasady; reprezentacja: powtórzenie.

• Treść zobowiązania (dare-facere-praestare). Podzielność świadczenia i solidarność.

• Spełnienie świadczenia a wygaśnięcie zobowiązania

  • Kryteria: stopnie odpowiedzialności (od dolus po siłę wyższą), niespełnienie a należyte spełnienie świadczenia. Alternatywne sposoby spełnienia świadczenia (upoważnienie przemienne: noxa, zobowiązanie przemienne, datio in solutum).

• Śmierć strony i dziedziczenie zobowiązań.

• Umocnienie zobowiązań. Wstęp.

• impossibilium nulla obligatio est (D. L.17.185) : to co niemożliwe, nie może być przedmiotem zobowiązania

• Nemo alteri stipulari potest

15wyklad2024 cz 1 i 2  nagranie cz1  | nagranie cz2

XVI. Zobowiązania kontraktowe I: stypulacja

Lektury: Inst. IX §§ 37 iii–iv; 39 |  U podstaw VI 3; 12; 14

• Rzymski nominalizm kontraktowy i jego późniejsze dzieje – w stronę wolności umów.

• stypulacja: znaczenie, funkcja rytuału

  • funkcje: stypulacja jako gwarancja;

  • stypulacja jako środek zaskarżania nuda pacta

  • stypulacja penalna

• przedmiot świadczenia a skargi ze stypulacji (condictio, actio ex stipulatu)

• ramy dogmatyczne stypulacji: abstrakcyjności do względnej kauzalności

• klauzula stypulacyjna i przejście do pisemności stypulacji

16wyklad2024  nagranie

XVII. Zobowiązania kontraktowe II: kontrakty realne. Kontrakt literalny.

Lektury: Inst. IX § 37 iii; 40 |  U podstaw VI 14–17

• realność kontraktów: zasady ogólne (i późniejsze nawiązania)

• Użyczenie, zastaw i depozyt oraz ich postaci

• mutuum/pożyczka:

  • mutuum jako kontrakt ścisłego prawa

  • kwestia (nie)opłatności pożyczki: od czasu rzymskich po teraźniejszość

  • od realności po konsensualność

• Standardy odpowiedzialności kontraktowej: Powtórzenie.

casum sentit dominus  – właściciel ponosi ryzyko przypadkowej utraty rzeczy

17wyklad2024 nagranie 

XVIII. Zobowiązania kontraktowe III: Kontrakty konsensualne I

Lektury: Inst. IX § 37 vi |  U podstaw VI 13

• Teoria prawa a praktyka w zawiązywaniu kontraktów (Sulpicjusze z Puteoli)

• Kupno – sprzedaż: 

• cel, zasady w prawie rzymskim i tradycji prawnej.

• dyskusje o essentialia negotii: cena (pewność, sposób wyrażenia, adekwatność, zapłata jako warunek przejścia własności); towar.

cz. 2. 

• Rola konsensusu i jego brak (nawiązanie do doktryny wad oświadczenia woli: błąd). 

  • Błąd co do istoty, a błąd istotny

• Dobra wiara jako podstawa umowy

• Przejście ryzyka oraz skutki umowy. 

  • Kontynentalne nawiązania do doktryny rzymskiej (między modelem niemieckim i francuskim). 

• Odpowiedzialność sprzedawcy za wady i jej geneza

• Plastyczność umowy kupna-sprzedaży jako opartej na dobrej wierze: dodatkowe porozumienia.

• periculum est emptoris  – kupujący ponosi ryzyko  utraty rzeczy

• caveat emptor  – niech kupujący ma się na baczności

• ignorantia facti non nocet  – nieznajomość faktów nie szkodzi.

18wyklad2024  nagranie2023   nagranie2024cz1 nagranie2024cz2   nagraniecz2

XIX. Zobowiązania kontraktowe IV: kontrakty konsensualne II – najem, spółka, zlecenie

Lektury: Inst. IX § 37 vi |  U podstaw VI 14; 15; 16; 18

• Zobowiązania kontraktowe III: kontrakty konsensualne II

  • Locatio-conductio: postacie, cel, odpowiedzialność stron, współczesne nawiązania.

    • podróż morska: model kontraktowy a praktyka prawna; zarządzanie ryzykiem

• Spółka: między rzymskim modelem, a współczesnością.

  • Zawiązanie umowy, typy wkładów, rodzaj udziałów ( lwia spółka),

  • Standard odpowiedzialności wspólnika

  • Spółki szczególne: w stronę późniejszych spółek ‘prawa handlowego’

•  Zlecenie

  • rola nieodpłatnego działania na rzecz drugiej strony w systemie prawno-społecznym.

  • cel i odpowiedzialność za podjęcie (standard odpowiedzialności).

  • mandat a zastępstwo

  • Funkcje mandatu, mandatum qualificatum

  • Granice mandatu

  • mandat a śmierć strony

19wyklad2023 nagranie

XX. Zobowiązania kontraktowe V:  zobowiązania podobne do kontraktów i ku swobodzie umów działanie bez zlecenia

lektury: Inst. IX § 37 vi; viii (2) |  U podstaw VI 20.2; 13.2

• Odpowiedzialność pozakontraktowa: wstęp

• Quasi-kontrakty: Pojęcie

• Działanie bez zlecenia. Uzasadnienie tegoż.

  • Model anglosaski, prawo natury, a model romanistyczny.

  • Standard odpowiedzialności gestora

• Podsumowanie: działanie na rzecz osoby trzeciej w prawie rzymskim (zastępstwo: powtórzenie skutków działań osób podwładnych, zasada nemo alteri stipulari potest) i późniejsze zmiany.

• Inne zobowiązanie podobne do kontraktów: opieka, legat, współwłasność

• spełnienie świadczenia nienależnego: zasady zwrotu, porównanie z instytucją bezpodstawnego wzbogacenia (versio).

• Przełamywanie zasady nominalizmu kontraktowego: 

  • condictio indebiti – actio praescriptis verbis: świadczenie jako podstawa żądania wzajemności (angielska consideration): “kontrakty realne nienazwane”.

  • stypulacja

  • Rola paktów: ius civile, prawo pretorskie i prawo cesarskie. Przykłady.

• Podsumowanie: pacta sunt servanda: między legistami, a kanonistami, nowożytne prawo natury, kodyfikacje

• mandatum nisi gratuitum nullum est 
(Paulus 32 ed., D. XVII 1.4: Mandat jeśli nie jest nieodpłatny, nie powstaje

• culpa est immiscere se rei ad se non pertinenti (Pomponius (?), 27 Sab, D. L 17.36 – nieroztropnie  jest mieszać się w sprawy  siebie niedotyczące

• in pari turpitudine melior est causa possidentis – w równej haniebności, lepsza jest przyczyna posiadającego

• pacta sunt servanda (Dekretały Grzegorza IX  – nieroztropnie  jest mieszać się w sprawy  siebie niedotyczące.

20wyklad2023 nagranie

XXI Zobowiązania z czynów zabronionych I: Delikty w ogólności. Furtum & rapina

Lektury: Inst. IX § 38 i–ii 1–2, 4 |  U podstaw VI 21.1–2

• Od zemsty po normatywizację odszkodowania/kary: ustawa XII Tablic.

• Pojęcie deliktu i szkody:

  • między prawem publicznym, a prywatnym

  • zasady prawa deliktów

  • Konkurencja skarg: ne bis in idem  – nie dwa razy za to samo

• Furtum w czasach archaicznych i przedklasycznych: delikt uniwersalny?

  • Represja kradzieży

  • Typy furtum: Furtum manifestum/nec manifestum

  • Ekskurs: procedura lance et licio

• Furtum w prawie klasycznym: zawężenie pojęcia

• Przedmiot kradzieży (furtum rei, possessionis/usus, rei suae

• Rapina

• Skarga z kradzieży

  • odpowiedzialność noksalna

  • legitymacja czynna i bierna przy kradzieży

• Konkurencja skarg I

• Publicyzacja kradzieży i kontynuacje

22wyklad2023 nagranie2023

XXII. Zobowiązania z czynów zabronionych II. Iniuria

Lektury: Inst. IX § 38 i–ii 3 | U podstaw VI 21.5

• Poszczególne delikty I. Iniuria (zniewaga): 

• Ramy prawne zniewagi.

• Zniewaga wg ius civile: Ustawa XII Tablic.

• Pretorska interpretacji zniewagi

• Typy zniewagi: edykty pretorskie 

• Przesłanki odpowiedzialności sprawcy

• Zniewaga w tradycji prawnej od średniowiecznej obrazy honoru po dzisiejsze zniesławienie, znieważenie i naruszenie dóbr osobistych (szkody niematerialne).

22wyklad2023 nagranie2023

XXIII. Zobowiązania z czynów zabronionych III. Szkoda majątkowa I

Lektury: Inst. IX § 38 i–ii 3 | U podstaw VI 21.3

• Ustawa XII Tablic

• Ustawa Akwiliańska i jej interpretacja pretorska: jak skutecznie opisać szkodę majątkową w prawie.

• przesłanki odpowiedzialności: szkoda, działanie sprawcy, bezprawność

  • od iniuria do culpa

• tort of negligence.

• charakter skargi akwiliańskiej, konkurencja skarg

• kontynentalna odpowiedzialność za szkodę: między modelem niemieckim, a francuskim.

volenti non fit iniuria  – chcącemu nie dzieje się krzywda

23wyklad2023 nagranie2023